ತೃತೀಯ ಲಿಂಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಶರಣ ತತ್ವದ ನಾಟಕ (ಎರಡು ವಿಮರ್ಶೆ)

ಹರಿಹರನ ರಗಳೆಗೆ ವೈಚಾರಿಕ ಸ್ಪರ್ಶ

ಹೆಚ್. ಎಂ. ಸೋಮಶೇಖರಪ್ಪ

ಶ್ರೀ ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ ಶಿವಾಚಾರ್ಯ ಸ್ವಾಮೀಜಿ, ತರಳಬಾಳು ಶಾಖಾಮಠ, ಸಾಣೇಹಳ್ಳಿ ಇವರು ರಚಿಸಿ ಶ್ರೀ ಮಹಾದೇವ ಹಡಪದ ಇವರು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿರುವ ಶಿವಸಂಚಾರ-24ರ ತಂಡ ಅಭಿನಯಿಸಿರುವ ನಾಟಕ “ಕೋಳೂರು ಕೊಡಗೂಸು” ಈ ಬಾರಿಯ ನಾಟಕೋತ್ಸವದ ಕೊನೆಯ ದಿನವಾದ ಶನಿವಾರದಂದು (ದಿನಾಂಕ 09.11.2024) ಸಾಣೇಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡಿತು.

ಈ ನಾಟಕದ ಮೂಲ 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾಗಿರುವ ಹರಿಹರನ ಕೋಳೂರು ಕೊಡಗೂಸಿನ ರಗಳೆ.

ಮೂಲ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ, ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದ ದಂಪತಿಗಳು ಕಲ್ಲಿನಾಥ ದೇವರ ಹರಕೆಯಿಂದ ಒಂದು ಹೆಣ್ಣುಮಗು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಹರಕೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಹಾಲಿನ ನೈವೇದ್ಯ ಅರ್ಪಿಸುತ್ತಿರುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲಸದ ನಿಮಿತ್ತ, ಹೊರ ಊರಿಗೆ ಹೋಗಬೇಕಾದ ಸಂದರ್ಭ ಬಂದಾಗ ತಮ್ಮ ಮಗಳು ಕೊಡಗೂಸಿಗೆ ದೇವರಿಗೆ ತಪ್ಪದೆ ಹಾಲಿನ ನೈವೇದ್ಯ ಅರ್ಪಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಕೊಟ್ಟು ಹೋದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲಿನಾಥ ನಿಜವಾಗಿಯೂ ತಾನೇ ಹಾಲನ್ನು ಕುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಎಂದು ನಂಬಿದ್ದ ಕೊಡಗೂಸು ತನ್ನ ಮುಗ್ಧ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ದೇವರೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಬಂದು ಹಾಲು ಕುಡಿಯುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ.

ಇದು ಕೋಳೂರಿನಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಸುದ್ದಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ನಂಬದ ತಂದೆ ತಾಯಿಯರು ಮತ್ತು ಊರಿನ ಜನರು ದೇವರಿಗೆ ಹಾಲು ಕುಡಿಸಿ ತೋರಿಸುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರೆಲ್ಲರ ಒತ್ತಾಯದಿಂದ ಕೊಡಗೂಸಿಗೆ ಆದ ಅವಮಾನದಿಂದ ಅವಳನ್ನು ಪಾರುಮಾಡಲು ಶಿವನೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಕೊಡಗೂಸನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಕಲ್ಲಿನಾಥ ಲಿಂಗದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಗುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮಗುವಿನ ತಲೆಯ ಕೂದಲು ಬಾಯಿತೆರೆದ ಲಿಂಗದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಗುವಾಗ ಲಿಂಗದ ತಲೆಯಮೇಲೆ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡು ಸ್ವಲ್ಪ ಕೂದಲು ಉಳಿದು ಬಿಡುತ್ತವೆ.

ಶೈವಪಂಥದ ಅನುಯಾಯಿಯಾಗಿದ್ದ ಹರಿಹರನು ಶಿವನ ಮಹಿಮೆಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ ಮತ್ತು ಭಕ್ತರನ್ನು ಶಿವ ಹೇಗೆ ಕಾಪಾಡುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಕೊಂಡಾಡುವ ಸಲುವಾಗಿ ರಚಿಸಿದ್ದ ಈ ರಗಳೆಯ ಮೂಲ ಕಥೆಯನ್ನು ಆಧಾರವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಶ್ರೀ ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ ಶಿವಾಚಾರ್ಯ ಸ್ವಾಮೀಜಿಯವರು ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅಂದಿನ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ರಚಿಸಿದ್ದ ಹರಿಹರನ ಕೋಳೂರ ಕೊಡಗೂಸಿನ ರಗಳೆಯ ಮೂಲ ಕಥೆಗಿಂತ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಅಂದರೆ, ಇಂದಿನ ಕಾಲಮಾನದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ಮರುನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಪವಾಡ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಮೂಲ ಕಥೆಗೆ ಸ್ವಾಮೀಜಿಯವರು ಸಮಾಜೋ-ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ಪರ್ಶವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಈ ನಾಟಕದ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ತರಬಹುದಾದಂತಹ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಸ್ಠಾವರ ಲಿಂಗ ಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಪವಾಡಸದೃಷ್ಯ ಭಕ್ತಿ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಈ ಕಥೆಗೆ ಭಕ್ತಿ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ದೀಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ಪೂಜೆಗೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ಕೊಡುವುದರ ಮೂಲಕ ಬಸವಪ್ರಣೀತ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಪೂಜೆಗೆ ಒತ್ತು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಮೂಲಕ ಇಡೀ ಸೃಷ್ಟಿಯೇ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಮತ್ತು ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಈ ಸೃಷ್ಟಿಯ ಒಂದು ಭಾಗ ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಕೊಡುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.

ಈ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ಲೋಪದೋಗಳ ಬಗ್ಗೆ, ಜೀತ ಪದ್ದತಿಯ ಬಗ್ಗೆ, ಗುರುಮಠದ ಮೂಲಕ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮಹತ್ವದ ಬಗ್ಗೆ, ಭೂಮಿ ಉಳ್ಳವರು ಇಲ್ಲದವರ ಮೇಲೆ ನಡೆಸುವ ಶೋಷಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ, ಬಾಲ್ಯವಿವಾಹದ ಬಗ್ಗೆ, ಪ್ರಾಣಿ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಮೇಲೆ ದಯೆ ತೋರಿಸಬೇಕಿರುವುದರ ಬಗ್ಗೆ, ದೇವರ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರ ಹಾಗೂ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಪುರೋಹಿತಶಾಹಿಯ ಶೋಷಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನೂ ಹಲವು ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವಿವಿಧ ಪಾತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಮಾತನಾಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಇಂದಿಗೂ ದೊಡ್ಡ ಪಿಡುಗಾಗಿರುವ ಬಡ್ಡಿ ವ್ಯವಹಾರದ ಕ್ರೌರ್ಯವನ್ನು ನವಿರಾದ ಹಾಸ್ಯದ ಮೂಲಕ ತೆರೆದಿಡುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ್ದು ರಂಗದ ಮೇಲೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಮೂಡಿ ಬಂದಿದೆ.

ಇಪ್ಪತ್ತೊಂದನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿದ್ದೂ, ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದರೂ ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ಎಲ್ಲಾ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಧಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಮಂಗಳಮುಖಿಯರು, ಸಲಿಂಗಕಾಮಿಗಳು ಹಾಗೂ ದ್ವಿಲಿಂಗಿ (LGBT) ಸಮುದಾಯಗಳನ್ನು ಇನ್ನೂ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿಲ್ಲ. ಒಬ್ಬ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನಿದ್ದಾನೆ, ಅವನೇ ಈ ಸೃಷ್ಟಿಗೆ ಕಾರಣ ಮತ್ತು ಈ ಸೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲವೂ ಅವನ ನಿರ್ದೇಶನದಂತೆಯೇ ನಡೆಯುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಂಬಿರುವ ಧರ್ಮಗಳೂ ಸಹ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನ ಸೃಷ್ಟಿಯ ಭಾಗವಾಗಿರುವ LGBT ಸಮುದಾಯವನ್ನು ತೆರೆದ ಬಾಹುಗಳಿಂದ ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳದಿರುವುದು ಮತ್ತು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಗೌರವಯುತವಾಗಿ ನಡೆಸಿಕೊಳ್ಳದಿರುವುದು ಆಶ್ಚರ್ಯಕರವಾಗಿದೆ.

ಇಂತಹ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಲೋಪವೊಂದನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸುವ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಿರುವ ಸಂದೇಶವೊಂದನ್ನು ತುಂಬಾ ಜಾಗರೂಕತೆಯಿಂದ ಜೊತೆಗೆ ನವಿರಾದ ಹಾಸ್ಯದ ಮೂಲಕ ಮಂಗಳಮುಖಿಯ ಪಾತ್ರವೊಂದನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ “ನಾನು ಮಂಗಳಮುಖಿ, ನನಗೂ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ದೀಕ್ಷೆ ಕೊಡುತ್ತೀರಾ” ಎಂದು ಕೇಳುವ ಮಂಗಳಮುಖಿಗೆ “ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ದೀಕ್ಷೆ ತಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಜಾತಿ, ಧರ್ಮ, ವರ್ಣ, ಲಿಂಗಬೇಧ ಯಾವುದೂ ಇಲ್ಲ. ನಿನಗೂ ಇಷ್ಠಲಿಂಗ ದೀಕ್ಷೆ ಕೊಡುತ್ತೇವೆ” ಎಂದು ಮಂಗಳಮುಖಿಗೆ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ದೀಕ್ಷೆ ಕೊಡಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಸೃಷ್ಟಿಕ್ರಿಯೆಯ ಭಾಗವೇ ಆಗಿರುವ ಮಂಗಳಮುಖಿಯರನ್ನು ಧರ್ಮ ಹಾಗೂ ಸಮಾಜ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡು ತನ್ನ ತೆಕ್ಕೆಯಲ್ಲಿ ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಮತ್ತು ಆ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಸಮಾನ ಸ್ಥಾನಮಾನ ಕೊಟ್ಟು ಗೌರವಯುತವಾಗಿ ನಡೆಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಈ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಮೀಜಿಗಳು ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.

ಇದು “ಇವನಾರವ ಎನ್ನದೆ, ಇವ ನಮ್ಮವ” ಎಂದು ಒಪ್ಪಿ ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಬಸವಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಮೂಲಮಂತ್ರವೇ ಆಗಿದೆ. ಈ ನಾಟಕದ ಮೂಲಕ ಸ್ವಾಮೀಜಿಯವರು ಸ್ಥಾವರಲಿಂಗ ಮತ್ತು ಪವಾಡಗಳನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿ ಇಷ್ಟಲಿಂಗದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಮತ್ತು ಪೂಜೆಗೆ ಕೊಟ್ಟಿರುವ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಸಮಾಜವು LGBT ಸಮೂಹವನ್ನ ಒಪ್ಪಿಕೊಡು ಗೌರವಯುತವಾಗಿ ನಡೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಅವಶ್ಯಕತೆಯ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಸೂಚ್ಯವಾಗಿ ಸಂದೇಶ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಸಮಾಜದ ಆಗು ಹೋಗುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಾಟಕದ ರಚನೆಕಾರರಾದ ಸ್ವಾಮೀಜಿಯವರಿಗೆ ಇರುವ ಸೂಕ್ಷತೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಕಾಲಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಆಗಬೇಕಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಧರ್ಮಗಳು ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಿರುವುದರ ಅವಶ್ಯಕತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಅವರಿಗೆ ಇರುವ ಕಾಳಜಿಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ಶ್ರೀ ಮಹಾದೇವ ಹಡಪದ ಅವರ ನಿರ್ದೇಶನವೂ ಕೂಡ ತುಂಬಾ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕವಾಗಿದ್ದು ಕಥಯ ಹಂದರಕ್ಕೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಲೋಪವಾಗದಂತೆ ಎಚ್ಚರವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಅತ್ಯಲ್ಪ ರಂಗ ಪರಿಕರಕರಣಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿಕೊಂಡು ಹೆಚ್ಚು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ನಾಟಕವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಹೊಸತನ ತರುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೆ ಮುಖವಾಡಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮುಖವಾಡಗಳನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಅಧುನಿಕ ಕಥೆ ಹೇಳುವ ತಂತ್ರದ ಭಾಗವಾಗಿಯೂ ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ನಿರ್ದೇಶಕರು ಅಂತಹ ಒಂದು ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಇನ್ನು ಬೆಳಕು, ದ್ವನಿವರ್ದಕ ಮತ್ತು ಹಿನ್ನೆಲೆ ಗಾಯನಗಳನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಕಾರಣಗಳಿಂದಾಗಿ “ಕೋಳೂರು ಕೊಡಗೂಸು” ನಾಟಕವು ಉತ್ತಮ ನಿರ್ದೇಶನದೊಟ್ಟಿಗೆ ತಾಂತ್ರಿಕವಾಗಿಯೂ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಮೂಡಿಬಂದಿದೆ.