ಆಚಾರ್ಯರ ಮೂಲಕ ನುಸುಳಿದ ವೈದಿಕತೆಯಿಂದ ಲಿಂಗಾಯತದ ಅಂತರಂಗ ಮಲೀನವಾಯಿತು. ಇದರ ವಿರುದ್ಧ ಬಂಡಾಯವೆದ್ದು ಅನೇಕ ನಾಥ ಮತ್ತು ದಲಿತ ಪಂಗಡಗಳು ಹೊರನಡೆದವು.
ಬಸವಣ್ಣನವರ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ನಾಥ ಪಂಗಡಗಳು ಪ್ರಾಣ ಲಿಂಗ ಪೂಜೆ ಬಿಟ್ಟು ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಹಿಡಿದಿದ್ದವು. ಆದರೆ ನಂತರ ಇವು ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಬಿಟ್ಟು ಮತ್ತೆ ಪ್ರಾಣಲಿಂಗದತ್ತ ಹೊರಳಿದವು.
ಈ ಬಂಡಾಯ ಪ್ರಬಲವಾಗಿದ್ದು ೧೫ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊಡೇಕಲ್ ಬಸವಣ್ಣನವರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ. ಅವರ ನೇತ್ರತ್ವದಲ್ಲಿ ಅತ್ತ ಲಿಂಗಾಯತ, ಇತ್ತ ನಾಥವೂ ಅಲ್ಲದ ಆರೂಢ ಪರಂಪರೆ ರೂಪಗೊಂಡಿತು.
ಲಿಂಗಾಯತದಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ತೆಲೆಯೆತ್ತುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಅನೇಕ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಗಳು ಬೆಚ್ಚಿದವು. ಅವು ತಮ್ಮ ಮೂಲ ಜಾತಿಗಳಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿ, ಕೊಡೇಕಲ್ ಬಸವಣ್ಣನವರ ಶಿಷ್ಯ ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯವರ ಭಕ್ತರಾದರು.
ಹೊರನಡೆದ ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಲಿಂಗಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಬಸವ ತತ್ವ ಬಿಟ್ಟವರ ಮೇಲೆ ದೊಡ್ಡ ತಿರಸ್ಕಾರವಿದೆ. ಮೂಲ ಶರಣರ ಪಥದಿಂದ ತಮ್ಮನ್ನು ಅಗಲಿಸಿದ ನೋವು, ಆಕ್ರೋಶ ಕಾಣುತ್ತದೆ.
ಕೊಡೇಕಲ್ ಬಸವಣ್ಣ “ಹಂಗುಹರಿ ಲಿಂಗದ” ಎಂದರು. ಮಂಟೇಸ್ವಾಮಿಯವರು 9 ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳು ಮಾತ್ರ ನಿಜ ಲಿಂಗಾಯತರು, ಮಿಕ್ಕವರೆಲ್ಲ ‘ಕಲ್ಲು ವಡ್ಡರಾಗಿರಿ’ ಎಂದು ಶಾಪ ಕೊಟ್ಟರು.
(‘ಬಸವೋತ್ತರ ಯುಗ: ಮೂರು ಕವಲುಗಳು’ ಲೇಖನದಿಂದ ಆಯ್ದ ಮತ್ತು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಭಾಗ – ಮಾರ್ಗ ೩)
