ಪಂಚಾಚಾರ್ಯ ಪರಂಪರೆಯವರು ಮೊದಲು ಬಸವಣ್ಣನವರನ್ನು ಗೌರವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅವರ ಲಿಂಗಾಯತ-ವೈದಿಕ ಮಿಶ್ರ ಧರ್ಮ, ವೀರಶೈವ, ಬೆಳೆದಂತೆ ಬಸವ ನಿಷ್ಠೆ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು.
ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ ಆರಾಧ್ಯರ ಗುರು ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯರು ಬಸವ ಭಕ್ತರು. ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಅವರು ಬಸವಣ್ಣ ಲಿಂಗೈಕ್ಯರಾದ ಸುದ್ದಿ ಕೇಳಿ ದುಃಖದಿಂದ ಹಿಂತಿರುಗಿದರು.
೧೫ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಬಂದ ನೀಲಕಂಠ ನಾಗನಾಥಾಚಾರ್ಯ, ಮಗ್ಗೆಯ ಮಾಯಿದೇವ, ಜಕ್ಕಣಾರ್ಯ ಮುಂತಾದ ಆಚಾರ್ಯರ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಬಸವ ಭಕ್ತಿ, ಸ್ತುತಿ ಕಾಣಿಸುತ್ತದೆ.
ಆದರೆ ವಿಜಯನಗರ ಮತ್ತು ಕೆಳದಿಯ ರಾಜಾಶ್ರಯದಿಂದ ವೀರಶೈವ ಸಿದ್ದಾಂತ ಬೆಳೆದಂತೆ ಮತ್ತು ಪಂಚಾಚಾರ್ಯ ಪೀಠಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದಂತೆ ಈ ಪರಂಪರೆಯ ಬಸವ ನಿಷ್ಠೆ ಕುಸಿಯಿತು.
ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರು ತಾವು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಪುರಾತನರು, ಶ್ರೇಷ್ಠರು ಎಂದು ಬಿಂಬಿಸಲಾರಂಭಿಸಿದರು. ‘ಗುರು ಬಸವ ಲಿಂಗಾಯ ನಮಃ’ ಬದಲು ‘ಪಂಚಗುರುಭ್ಯೋನಮಃ’ ಸ್ತುತಿಯ ಬಳಕೆ ಬೆಳೆಯಿತು.
(‘ಬಸವೋತ್ತರ ಯುಗ: ಮೂರು ಕವಲುಗಳು’ ಲೇಖನದಿಂದ ಆಯ್ದ ಮತ್ತು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಭಾಗ – ಮಾರ್ಗ ೩)
