ಲಿಂಗಾಯತದಿಂದ ದಲಿತ, ನಾಥ ಪಂಥಗಳು ಬೇರೆಯಾದರೂ ಅವು ಶರಣ ತತ್ವ ಬಿಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅವುಗಳ ಇತಿಹಾಸ, ಪರಂಪರೆ, ಪವಿತ್ರ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳೆಲ್ಲಾ ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಬೆಸೆದುಕೊಂಡಿವೆ.
ಈ ಎಲ್ಲಾ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಮೇಲೆ ಭಕ್ತಿ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡವು. ಮಂಟೇ ಸ್ವಾಮಿಯ ಜನಪದದಲ್ಲಿ ಬಸವಣ್ಣನವರನ್ನು ಗುರುವಿಲ್ಲದ ಗುಡ್ಡ (ಶಿಷ್ಯ) ಎಂದು ಗೌರವಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಬಸವಣ್ಣ ಅಲ್ಲಮ. ನಾಗಮ್ಮ, ನೀಲಮ್ಮ ಮುಂತಾದ ಹೆಸರುಗಳು ಇವರಲ್ಲಿಯೂ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಆರೂಢರಲ್ಲಿ ‘ಐಕ್ಯಸ್ಥಲದ ಶೂನ್ಯ ಸಿಂಹಾಸನಾಧಿಪತಿ’ ಎಂಬ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ.
ಇವರಿಗೆಲ್ಲ ಕಲ್ಯಾಣ ಒಂದು ಮರೆಯಲಾಗದ ನೆನಪಾಯಿತು. ಕುಸಿದ ಕಲ್ಯಾಣವನ್ನು ಮತ್ತೆ ಕಾಲ್ಪನಿಕವಾಗಿ ಕಟ್ಟಲು ದಿಗ್ಗಿ ಸಂಗಮನಾಥ, ಗುಂಡ ಬಸವೇಶ್ವರ, ಕೊಡೇಕಲ್ ಬಸವಣ್ಣ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು.
ಈ ಎಲ್ಲ ಪರಂಪರೆಗಳಿಗೂ ಸಂಗಮನಾಥ ಮುಖ್ಯ ದೈವ, ಕೂಡಲ ಸಂಗಮವೇ ಪವಿತ್ರ ಕ್ಷೇತ್ರ. ಕೂಡಲ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ ‘ಒಂಟಿ ಪಾದ ಮಂಟೇ ಸ್ವಾಮಿ’ ಹೆಸರಿನ ಒಂದೇ ಒಂದು ಪಾದ ಕೆತ್ತಿದ ಶಿಲ್ಪವಿದೆ.
ಮಂಟೇ ಸ್ವಾಮಿಗೆ ‘ಆದಿ ಸಂಗಮನಾಥ’ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಇದೆ. ಕೂಡಲ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ ಮಂಟೇ ಸ್ವಾಮಿ, ಮಂಟೇ ಬಸವ ಹೆಸರಿನ ಮನೆತನಗಳು ತಾವು ಸಂಗಮೇಶ್ವರನ ಪೂಜಾರಿಗಳ ಗುರುಗಳೆಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ
(‘ಕಪ್ಪಡಿ – ನಾಥ ಸಂಪ್ರದಾಯ – ಕಪಿಲಷಷ್ಠಿ’ ಲೇಖನದಿಂದ ಆಯ್ದ ಮತ್ತು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಭಾಗ – ಮಾರ್ಗ ೬)
