ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ವೈದಿಕರು ವೀರಶೈವ ತತ್ವವನ್ನು ಹೇರಿದರೂ, ಅದು ಇತ್ತೀಚಿನವರೆಗೆ ಜನರನ್ನು ತಲುಪಲಿಲ್ಲ. ಹಳಕಟ್ಟಿ, ಚನ್ನಬಸಪ್ಪರಂತವರು ತಪ್ಪಿಯೂ ಆ ಪದವನ್ನು ಬಳಸಲಿಲ್ಲ.
ಶರಣರು ಕಟ್ಟಿದ ಯಾವುದೆ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ವೀರಶೈವ ಹೆಸರಿರಲಿಲ್ಲ: ಲಿಂಗಾಯತ ಬೋರ್ಡಿಂಗ್ (1868), ಲಿಂಗಾಯತ ವಿದ್ಯಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಭೆ (1883), ಲಿಂಗಾಯತ ಎಜುಕೇಶನ್ ಸೊಸೈಟಿ (1916) ಇತ್ಯಾದಿ.
ಆದರೆ ಕ್ರಮೇಣವಾಗಿ ೨೦ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವೀರಶೈವ ಬಲಿಷ್ಠವಾಗಿ ಲಿಂಗಾಯತ ಕ್ಷೀಣಿಸಿತು. ಕಾಶಿಗೆ ಹೋಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಓದಿ ಬಂದ ಮಠಾಧೀಶರಿಗೆ ವೈದಿಕ ಮಿಶ್ರಧರ್ಮವೇ ಆಪ್ಯವಾಯಿತು.
ಕೆಲ ಲಿಂಗಾಯತರು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೊಂದಿಗೆ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಲು ಶುರುಮಾಡಿದರು. ತಮ್ಮನ್ನು ವರ್ಣ ಭೇದ ಆಚರಿಸುವ ಲಿಂಗಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೆಂದು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ತೆರೆದರು.
ಶಿಕ್ಷಣ ಹೆಚ್ಚಿದಂತೆ ವೀರಶೈವ ಶಿಷ್ಟ ಲಿಂಗಾಯತ ಅಶಿಷ್ಟ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಬೆಳೆಯಿತು. ಇದು ನಗರದಿಂದ ಹಳ್ಳಿಗೆ, ದಕ್ಷಿಣದಿಂದ ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಹರಡಿ ಲಿಂಗಾಯತ ತತ್ವ ಕ್ಷೀಣಿಸಿತು.
1904ರಲ್ಲಿ ವೀರಶೈವ ಮಹಾಸಭಾ ಹುಟ್ಟಿದಾಗ, ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದವರು ಅದನ್ನು ಲಿಂಗಾಯತ ಮಹಾಸಭಾ ಎಂದು ಕರೆಯಬೇಕು ಎಂದರೆ, ‘ಸುಶಿಕ್ಷಿತ’ರಾಗಿದ್ದ ದಕ್ಷಿಣದವರು ವಿರೋಧಿಸಿ ಗೆದ್ದರು.
(‘ವೀರಶೈವ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಭೂಗೋಲ’ ಲೇಖನದಿಂದ ಆಯ್ದ ಮತ್ತು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಭಾಗ – ಮಾರ್ಗ ೭)
