12ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಿತ್ರಣ ಬದಲಾಯಿತು. ಬಸವಣ್ಣ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ ಹೊಸ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜದ ಎಲ್ಲಾ ಸ್ತರಗಳು, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಶ್ರಮಿಕ ವರ್ಗಗಳು, ಸೇರಿಕೊಂಡವು.
ಪ್ರವಾಹದಂತೆ ಬಂದ ಲಿಂಗಾಯತ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾವರ ಲಿಂಗ ಪೂಜಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಳಾಮುಖ, ಮಹಾವ್ರತಿ, ಪಾಶುಪತರಂತಹ ಅನೇಕ ವೈದಿಕ ಶೈವ ಧರ್ಮಗಳು ಕೊಚ್ಚಿ ಹೋದವು.
ನಾಥ ಪಂಥ ಕೂಡ ಬಸವಣ್ಣನವರ ಪ್ರಭಾವಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿತು. ಯೋಗನಿಷ್ಠೆ, ಪ್ರಾಣಲಿಂಗ ಆರಾಧನೆ, ಜಾತ್ಯತೀತ ಮನಸ್ಸಿದ್ದ ಅನೇಕ ನಾಥ ಪಂಗಡಗಳೂ ಲಿಂಗಾಯತದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾದವು.
ಇದೇ ರೀತಿ ಒಳ ಬಂದ ಆಂಧ್ರದ ಶುದ್ಧಶೈವ ಆಚಾರ್ಯರು ಮಾತ್ರ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಲೀನವಾಗದೆ ಅನೇಕ ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು. ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಹಿಡಿದರೂ ಜನಿವಾರ ಬಿಡಲಿಲ್ಲ.
ಬಸವಣ್ಣನವರ ನಂತರ ಇವರ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಲಿಂಗಾಯತದಲ್ಲಿ ವೈದಿಕತೆ ನುಸುಳಿತು. ಜಾತಿ, ಮಡಿ, ಮೈಲಿಗೆ, ಆಚರಣೆಗಳು ಮರುಕಳಿಸಿ ಸಮಾನತೆ ಕುಗ್ಗಿತು. ವಚನಗಳ ಬದಲು ಸಂಸ್ಕೃತ ಕೃತಿಗಳು ಬಂದವು.
ಇದನ್ನು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ಅನೇಕ ಶರಣ ಸಮುದಾಯಗಳು ನೋವು, ಆಕ್ರೋಶದಿಂದ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ತ್ಯಜಿಸಿ ಲಿಂಗಾಯತ ಧರ್ಮದಿಂದ ಹೊರ ನಡೆದವು. ಬಸವಣ್ಣ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಸಮಾಜ ಚೂರಾಯಿತು.
(‘ಬಸವೋತ್ತರ ಯುಗ: ಮೂರು ಕವಲುಗಳು’ ಲೇಖನದಿಂದ ಆಯ್ದ ಮತ್ತು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಭಾಗ – ಮಾರ್ಗ ೩)
