೧೨ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯರು ಆಂಧ್ರದ ಆರಾಧ್ಯರ ಗುರುಗಳು. ವೀರಶೈವ ಪರಂಪರೆಗೆ ಅಡಿಗಲ್ಲು ಹಾಕಿದ ಇವರು ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖರಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡರು.
‘ಬಸವ ಪುರಾಣಮು’ ಬರೆದ ಪಾಲ್ಕುರಿಕೆ ಸೋಮನಾಥ ‘ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ ಚರಿತಮು’ ಕೃತಿಯನ್ನೂ ರಚಿಸಿದ. ತೆಲುಗು, ಕನ್ನಡ, ಸಂಸ್ಕೃತದ ಹಲವಾರು ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇವರ ಜೀವನ, ಸಾಧನೆ ದಾಖಲಾಗಿದೆ.
ಶರಣ ಚಳುವಳಿ ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯರ ಮೇಲೆ ಪ್ರಬಲವಾದ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತ್ತು. ಬಸವಣ್ಣನವರ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ಶ್ರಮಿಸಲು ಅವರು ಹುಟ್ಟಿದರೆಂದು ಸೋಮನಾಥ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಅವರು ಕೂಡ ಹುಟ್ಟಿದ್ಧ ವೈದಿಕ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ದಿಕ್ಕರಿಸಿ ಹೊರನಡೆದರು. ಆಗ ನಡೆದ ವಾಗ್ವಾದದಲ್ಲಿ ಅವರು ಬಸವಣ್ಣ, ಚನ್ನಯ್ಯ, ಕಕ್ಕಯ್ಯನಂತಹ ಶರಣರ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡರು.
ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯರಿಗೆ ಎಂಟು ದಿನದ ಹಿಂದೆ ಬಸವಣ್ಣನವರು ಲಿಂಗೈಕ್ಯವಾದ ಸುದ್ದಿ ತಿಳಿಯಿತು. ದುಃಖದಿಂದ ‘ಬಸವ ಬಸವ…’ ಎಂದು ಸ್ತುತಿಸುತ್ತಾ ಅರ್ಧ ದಾರಿಯಿಂದಲೇ ಹಿಂದಿರುಗಿದರು.
ಶ್ರೀಶೈಲಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನನ ಹತ್ತಿರ ತಮ್ಮನ್ನೂ ಬಸವಣ್ಣನವರಂತೆ ಐಕ್ಯ ಮಾಡಿಕೋ ಎಂದು ಬೇಡಿಕೊಂಡರು. ಅವರ ನಿಧನದ ನಂತರ ಅವರ ಮಗ ಕೇದಾರಯ್ಯ ಪಟ್ಟಕ್ಕೆ ಬಂದರು.
(‘ಸಿದ್ದರಾಮ-ಬಸವಣ್ಣ-ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ’ ಲೇಖನದಿಂದ ಆಯ್ದ ಮತ್ತು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಭಾಗ – ಮಾರ್ಗ ೪)
